TÜİK, 2018-2022 dönemine ait beşeri kalkınma endeksini ilk kez il düzeyinde yayımladı. Türkiye genelinde endeks değeri 2022 yılında 0,854’e yükselirken, en yüksek endekse sahip il Ankara oldu. Kilis ise son 5 yılda en fazla artış gösteren il olarak dikkat çekti.
Beşeri kalkınma endeksi artık il bazında da hesaplanıyor
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), beşeri kalkınma endeksini 2018-2022 dönemi için ilk kez il düzeyinde açıkladı. Beşeri kalkınma endeksi; yaşam beklentisi, eğitim ve gelir bileşenlerinden oluşuyor ve 0 ile 1 arasında bir değer alıyor. 0,8 ve üzeri "çok yüksek", 0,7-0,8 arası "yüksek", 0,55’in altı ise "düşük beşeri kalkınma" düzeyini ifade ediyor.
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından daha önce sadece ülke düzeyinde hesaplanan endeks, TÜİK’in eğitim süresi göstergelerini yayımlamaya başlamasıyla artık Türkiye’de ulusal düzeyde üretilebiliyor. Böylece beşeri kalkınma politikalarının yerel düzeyde şekillendirilmesi adına yeni bir veri kaynağı oluştu.
Türkiye, çok yüksek gelişmişlik düzeyinde
Beşeri kalkınma endeksi, 2018 yılında 0,844 seviyesindeyken, 2022 yılında %1,1 oranında artışla 0,854’e ulaştı. Bu değerle Türkiye, UNDP kriterlerine göre "çok yüksek gelişmişlik" seviyesine sahip ülkeler arasında yer aldı.
Alt bileşenlere bakıldığında; yaşam beklentisi endeksi %2,2’lik düşüşle 0,882’ye gerilerken, eğitim endeksi %3,0 artışla 0,807 ve gelir endeksi %2,6 yükselerek 0,875 olarak kaydedildi.
Ankara, İstanbul ve Kocaeli en yüksek endekse sahip iller
2022 yılı verilerine göre, Türkiye’de beşeri kalkınma endeksinin en yüksek olduğu il 0,891 ile Ankara oldu. Onu 0,886 ile İstanbul ve Kocaeli, 0,870 ile İzmir ve 0,867 ile Muğla izledi.
Endeksin en düşük olduğu il ise 0,748 ile Ağrı oldu. Bu ili Şanlıurfa, Van, Muş ve Bitlis takip etti.
Kilis, beş yılda en fazla gelişme gösteren il oldu
2018-2022 döneminde endeks değerinde en fazla artış gösteren il %4,1 ile Kilis oldu. Kilis’i sırasıyla Şırnak (%4,0), Çankırı ve Hakkâri (%3,9), ile Ağrı (%3,8) izledi.
Aynı dönemde endeks değeri düşen iller arasında ilk sırada %0,2 ile Trabzon yer aldı. Ordu (%0,1), Rize (%0,03) ve Karabük (%0,02) de gerileme kaydedilen diğer iller oldu.
Yerel kalkınma politikaları için yeni bir araç
İlk kez il düzeyinde yayımlanan bu veriler, yerel yönetimler ve karar alıcılar açısından önemli bir kaynak niteliğinde. Beşeri kalkınmadaki gelişim ve gerilemelerin izlenmesi, hedefe yönelik politikaların geliştirilmesine katkı sunması bekleniyor.
