Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) EFT ve FAST sistemi verilerine göre, son yıllarda kira ve maaş ödemelerinde dikkat çeken bir artış yaşanıyor.
Özellikle enflasyonun etkisiyle tutarlardaki artışlar sürerken, bu ödemelerin kayıt dışı ekonomiyle olan bağlantısı tartışma konusu oldu. Uzmanlar, kira ve maaş transferlerinde gözlenen artışların, kayıtsız işlerin ve beyan edilmeyen gelirlerin payını artırabileceğini öngörüyor.
Kira ödemelerinde konut dışı artış dikkat çekiyor
TCMB’nin aylık kira ödeme verilerine göre, 2020 başından bu yana EFT ve FAST sistemleri üzerinden yapılan kira ödemelerinde en yüksek artış “diğer” başlığı altında kategorilenen kiralamalarda yaşandı. Verilere göre, konut kiraları son dört yılda işlem adedi bazında %1.325 artarken, işyerlerinde bu oran %872, diğer kira kalemlerinde ise %1.605’e ulaştı.
İşlem başına ortalama tutar olarak bakıldığında ise konut kiraları %587, işyeri kiraları %315,5, diğer kiralar ise %59 oranında arttı. Bu artış oranları, TÜİK’in tüketici fiyat endeksine göre %575 olarak ölçülen gerçek kira değişim oranına paralellik gösterdi.
Maaş ödemelerinde hızlı artış: Kayıt dışı maaş endişesi
Maaş ödemelerinde de son yıllarda kayda değer bir artış dikkat çekiyor. Özellikle 2021 yılında devreye giren FAST sistemi sonrası maaş transferlerinde %42’lik bir artış kaydedildi. Ancak işlem başına maaş ve prim ödemelerinde 2019’da asgari ücretin üzerinde olan ortalama tutarlar, 2020’den itibaren asgari ücretin altına indi ve günümüze kadar bu seviyeyi korudu.
Bu süreçte, işlem başına ortalama maaş ödemeleri %788 oranında artarken, asgari ücret seviyesinin üzerinde bir artış oranı kaydedildi. Ödeme sistemlerinde artan maaş transferleri, bir yandan kayıt dışı maaş ödemeleri şüphesi doğururken, öte yandan işverenlerin maliyetlerden kaçınmak için maaşları eksik gösterme olasılığını da gündeme getirdi.
Yatırımlar ve kamu ödemeleri
Pandemi döneminde ticari ve bireysel yatırımlar artarken, enflasyonun etkisiyle alım gücünün düşmesi bu ödemelerde %41 azalmaya yol açtı. Kamu ödemelerinde ise 2013’ten bu yana %3.833 artış görülüyor. Kamu ödemelerinde işlem başına artış oranı %2.275 iken, son dört yıldaki artış %551 oranında gerçekleşti.
Kredi kartı ödemelerinde keskin yükseliş
Kredi kartı ödemeleri de enflasyonun etkisiyle önemli bir artış yaşadı. 2013 yılında ortalama ekstre başına 1.308 TL olan ödeme tutarı, 2023 itibarıyla 14.667 TL’ye çıktı. Bu dönemde, kredi kartı kullanım adetlerinde %133, tutar bazında ise %1.312 artış yaşandı.
