Türkiye Çevre Ajansı tarafından hayata geçirilen Depozito Saha Yönetim Sistemi (DSYS), Ocak 2025 itibarıyla uygulamaya alındı. Sistem, 0,1 litre ile 3 litre arasında değişen cam, plastik ve alüminyum ambalajların geri dönüşüme kazandırılmasını hedefliyor. Vatandaşlara her bir ambalaj için 25 kuruş iade bedeli sunulurken, bu miktarın düşük olması kamuoyunda tepkiyle karşılandı. Uzmanlar, geri dönüşüm teşviklerinin yetersiz kaldığını belirterek, Avrupa’daki benzer sistemlerle karşılaştırma yaptı.
Uzmanlardan çarpıcı eleştiri
Depozito bedelinin ekonomik olarak teşvik edici olmadığını savunan uzmanlar, Avrupa ülkelerinde 4-5 adet içecek ambalajına karşılık 1 avro iade edildiğini, bu miktarla bir kilogram muz alınabileceğini belirtti. Türkiye’de ise bir ekmek alabilmek için 50 ambalaj iadesi gerektiğine dikkat çektiler.
Uzmanların değerlendirmesi şöyle:
- "Sistem doğru bir adım ancak teşvik edici değil. Vatandaşlar için geri dönüşüm alışkanlığını kazandırmak adına daha etkili bir ödül sistemi gerekiyor."
- "Geri dönüşüm, çevreyi korumanın yanı sıra ekonomik katkı da sağlar. Ancak bu şartlarda vatandaşın sisteme ilgisi düşük kalabilir."
Depozito iadeleri nasıl alınacak?
Vatandaşlar, depozito iadelerini Depozitosu Olan Ambalajlar (DOA) adlı mobil uygulama üzerinden alabilecek. DOA, Türkiye Emlak Katılım Bankası altyapısıyla çalışıyor ve kullanıcılar, iade edilen ambalajlardan biriken bakiyelerini e-Cüzdan hesaplarında görebiliyor.
İade işlemi şu şekilde çalışıyor:
- DOA uygulamasını indir: Vatandaşlar, Android ve iOS mağazalarından ücretsiz olarak uygulamayı indiriyor.
- Karekod ile işlem yap: Ambalaj üzerindeki karekod okutularak depozito makinelerinde işlem başlatılıyor.
- e-Cüzdan ile ödeme: İade edilen ambalajlardan biriken miktar, QR kod ile ödeme yapan POS cihazlarında veya anlaşmalı restoran ve marketlerde kullanılabiliyor.
Hedef: 25 milyar ambalaj geri kazanılacak
Türkiye Çevre Ajansı, uygulama kapsamında yılda yaklaşık 25 milyar ambalajın geri dönüşüme kazandırılmasını ve ülke ekonomisine 520 milyon avro katkı sağlanmasını hedefliyor. Sakarya’da pilot olarak başlayan sistemin 2025 sonuna kadar tüm Türkiye’de uygulanması planlanıyor. Darphane tarafından işaretlenmiş 22 milyar içecek ambalajı halihazırda piyasada bulunuyor.
Hangi ambalajlar kapsama giriyor?
- Cam, plastik ve alüminyum malzemeden yapılmış, 0,1 litre ile 3 litre arasındaki tüm tek kullanımlık içecek ambalajları depozito kapsamına alındı.
- Üzerinde depozito logosu bulunan ambalajlar geri dönüşüm makinelerine bırakılarak iade edilebiliyor.
Sistem nasıl geliştirilebilir?
Çevre uzmanları ve tüketiciler, sistemin başarılı olabilmesi için şu önerilerde bulundu:
- Depozito iade bedelinin artırılması, vatandaşın sisteme olan ilgisini artırabilir.
- Belediyeler ve özel sektörle iş birliği yapılarak daha fazla iade noktası oluşturulmalı.
- Kamuoyunda geri dönüşüm bilincini artırmak için farkındalık kampanyaları düzenlenmeli.